ढुङ्गे÷शिखरवेशी गाविसका मेन्दोमाया तामाङ (तस्बिरमा दाँया) ले पाँचौ सन्तानको रुपमा मङ्सिर २०, २०६८ मा जिल्ला कारागार नुवाकोटमा छोरी जन्माए । आफ्नै जेठी छोरीलाई भारतको यौन बजारमा विक्री गरेको आरोपमा पुर्पक्षका लागी थुनामा रहेको तामाङ जेठमा पक्राउ परेका थिए । पक्राउ पर्दा उनीसंगै रहेको तीन वर्षिया छोरी सानुमाया तामाङ पनि अहिले कारागारमै छन् । मेन्दोमाया आफु एक्लैले गरेको अपराध अब तीन जनाले बरावरी भोगिरहेका छन् ।
त्यसै गरी, जेठानीदिदीको हत्या गरेर कारागार आइपुगेका सुर्यमती गाविस चौखुँडाका सरस्वती राई (तस्बिरमा बाँया)पनि आफ्नो चार वर्षिया छोरा दिलबहादुरसंग कारागारमा सजाय काट्दै छन् ।
यी दुई जनाले गरेको अपराधका कारण कसैले बामे सर्न नसिक्दै र कसैले जन्मिएकै पल ‘बन्दी जीवन’को सुरुवात गरेका छन् । हाम्रो समाजमा परम्परागत रुपमा भाग लगाइएको सन्तान हुर्काउने जिम्मा आमाको हुने गलत अभ्यास र सोचका कारण तीन नावालकहरू थुनिएका छन् ।
मेन्दोमाया तामाङले छोरी जन्माएको खबर घरपरिवारमा पुगेको छ । सुत्केरी भएको केही दिनमै उनलाई जेठाजु भेट्न आएपनि उनको श्रीमान् आजसम्म आएका छ्रैनन् । प्रहरीले श्रीमान्लाई पनि पक्रन्छ भन्ने त्रासकै कारण आफुलाई भेट्न नआएको मेन्दोमायाको भनाई छ । प्रहरीसंग उनका श्रीमान् सञ्जा तामाङलाई पक्रनु पर्ने कुनै कारण नभएपनि श्रीमती समातिए पछि आफु पनि थुनिने होकी भन्ने त्रास छ । ‘छोरी लिन आउनका लागी कत्ति खबर पठाए आएनन्, मेन्दोमायाले भने– अब त अर्को पनि थपिएको छ, यो बस्न पनि अप्ठारो पर्ने सागँुरोपनमा कसरी हुर्काउने हो दुई छोरी ?’ उनले श्रीमान्लाई नयाँ सन्तानको मुख हेर्न आउनका लागी धेरै खबर पठाई सके । तर श्रीमान् कारागार आएका छैनन् ।
सुरुको समयमा कारागारको बन्द ढोका र पर्खाल हेरेर अत्तालिदै रुने छोरी(तस्बिरको बीचमा) आजभोली दिन र रात सुतेर समय कटाउने गरेको उनको भनाई छ । आफ्नो छोरीलाई विद्यालय पठाउने विषयमा उनले केही सोचेका छैनन् । ‘कहाँ पढाउने, लाने र ल्याउने कस्ले गर्ला ?’ मेन्दोमायाले भने ।
यसै गरी, घर परिवारमा भरिपूर्ण सदस्य भएका अर्का निर्दोष बालक दिलबहादुर राई पनि आमासंगै कारागारमा कोचिएका छन् । ‘छोरालाई मैले नराखे दुध कस्ले खुवाउँछ ?’ सरस्वती राईले भने । दुध खुवाउने नाममा राई परिवारले विद्यालय भर्ना गर्ने समयमा दिलबहादुरलाई
आमासंगै कारागार पठाएका छन् ।
यसरी अभिभावकसंग आश्रित बालकहरू कारागारमा रहँदा व्यवस्थापन पक्षलाई समेत चिन्ता परेको छ । तर अभिभावकहरूले बालबच्चा कारागारबाट बाहिर लैजानको लागी नदेखाएको रुचीका कारण थप झण्झट बेहोर्नु परेको अवस्था हाल छ ।
क्षमता भन्दा बढी कैदी बन्दी रहेको जिल्ला कारागारमा अभियुक्तहरूसंगै भित्र्ने बालबच्चा र कारागार भित्र जन्मिने बच्चले झन् ठाउँ अभावको समस्या तेर्सिएको छ ।
पुरुष तर्फ ५० र महिला तर्फ १५ जनाको क्षमता रहेको यो कारागारमा अहिले पुरुष तर्फ एक सय तीन जना र महिला तर्फ २५ गरी एक सय २८ जना कैदी बन्दीहरू रहेको जेलर खगेन्द्र घिमिरेले जानकारी दिए ।
त्यसै गरी, जेठानीदिदीको हत्या गरेर कारागार आइपुगेका सुर्यमती गाविस चौखुँडाका सरस्वती राई (तस्बिरमा बाँया)पनि आफ्नो चार वर्षिया छोरा दिलबहादुरसंग कारागारमा सजाय काट्दै छन् ।
यी दुई जनाले गरेको अपराधका कारण कसैले बामे सर्न नसिक्दै र कसैले जन्मिएकै पल ‘बन्दी जीवन’को सुरुवात गरेका छन् । हाम्रो समाजमा परम्परागत रुपमा भाग लगाइएको सन्तान हुर्काउने जिम्मा आमाको हुने गलत अभ्यास र सोचका कारण तीन नावालकहरू थुनिएका छन् ।
मेन्दोमाया तामाङले छोरी जन्माएको खबर घरपरिवारमा पुगेको छ । सुत्केरी भएको केही दिनमै उनलाई जेठाजु भेट्न आएपनि उनको श्रीमान् आजसम्म आएका छ्रैनन् । प्रहरीले श्रीमान्लाई पनि पक्रन्छ भन्ने त्रासकै कारण आफुलाई भेट्न नआएको मेन्दोमायाको भनाई छ । प्रहरीसंग उनका श्रीमान् सञ्जा तामाङलाई पक्रनु पर्ने कुनै कारण नभएपनि श्रीमती समातिए पछि आफु पनि थुनिने होकी भन्ने त्रास छ । ‘छोरी लिन आउनका लागी कत्ति खबर पठाए आएनन्, मेन्दोमायाले भने– अब त अर्को पनि थपिएको छ, यो बस्न पनि अप्ठारो पर्ने सागँुरोपनमा कसरी हुर्काउने हो दुई छोरी ?’ उनले श्रीमान्लाई नयाँ सन्तानको मुख हेर्न आउनका लागी धेरै खबर पठाई सके । तर श्रीमान् कारागार आएका छैनन् ।
सुरुको समयमा कारागारको बन्द ढोका र पर्खाल हेरेर अत्तालिदै रुने छोरी(तस्बिरको बीचमा) आजभोली दिन र रात सुतेर समय कटाउने गरेको उनको भनाई छ । आफ्नो छोरीलाई विद्यालय पठाउने विषयमा उनले केही सोचेका छैनन् । ‘कहाँ पढाउने, लाने र ल्याउने कस्ले गर्ला ?’ मेन्दोमायाले भने ।
यसै गरी, घर परिवारमा भरिपूर्ण सदस्य भएका अर्का निर्दोष बालक दिलबहादुर राई पनि आमासंगै कारागारमा कोचिएका छन् । ‘छोरालाई मैले नराखे दुध कस्ले खुवाउँछ ?’ सरस्वती राईले भने । दुध खुवाउने नाममा राई परिवारले विद्यालय भर्ना गर्ने समयमा दिलबहादुरलाई
आमासंगै कारागार पठाएका छन् ।
यसरी अभिभावकसंग आश्रित बालकहरू कारागारमा रहँदा व्यवस्थापन पक्षलाई समेत चिन्ता परेको छ । तर अभिभावकहरूले बालबच्चा कारागारबाट बाहिर लैजानको लागी नदेखाएको रुचीका कारण थप झण्झट बेहोर्नु परेको अवस्था हाल छ ।
क्षमता भन्दा बढी कैदी बन्दी रहेको जिल्ला कारागारमा अभियुक्तहरूसंगै भित्र्ने बालबच्चा र कारागार भित्र जन्मिने बच्चले झन् ठाउँ अभावको समस्या तेर्सिएको छ ।
पुरुष तर्फ ५० र महिला तर्फ १५ जनाको क्षमता रहेको यो कारागारमा अहिले पुरुष तर्फ एक सय तीन जना र महिला तर्फ २५ गरी एक सय २८ जना कैदी बन्दीहरू रहेको जेलर खगेन्द्र घिमिरेले जानकारी दिए ।