कपिलदेव खनाल
तादी गाउँपालिका (काल्चे)/कक्षा चारमा अध्यायनरत यि जनक मोक्तान लगायतका साथीहरू आज खुसी देखिएका छन् । यिनीहरूको खुसीको कारण भने असाध्यै सामान्य रहेको छ । यिनीहरू आज दिनभरी बेञ्चमा बसेर पढ्न पाउने छन्, त्यसैले गर्दा यिनीहरूको मुहारमा छाएको आजको खुसी भनिसाध्य छैन ।
नुवाकोटको तादी गाउँपालिका वडा नं. १ काल्चेमा रहेको यो मंगलेश्वर आधारभुत विद्यालयको भौतिक संरचना ठिकै ठिकैको त देखिएको छ । तर यहाँको कक्षा कोठा चाहारेपछि थहा हुन्छ : दुराबस्था । यस विद्यालयको कक्षा चारमा डेक्सबेञ्चको अभावमा विद्यार्थी भुईमानै बसेर दिनभरी पढ्छन् । यो पनि एक वर्षदेखि चल्दै आएको छ । विद्यालयसंग भएको काठको डेक्सबेञ्च भाचिएपछि त्यही भाचिएको डेक्सबेच्नको थुप्रोमा विद्यार्थीहरू बसेका छन् । यसरी बस्नका लागि पनि सबै विद्यार्थीलाई भाग नपुगेपछि कोही जस्तापातमा बसेका छन् त कोही चिसो भुईमानै ।
भौगोलिक रुपमा समेत दुर्गममा रहेको यहाँको विद्यालय र विद्यार्थीहरूले भोग्नु परेको पिडाले पनि दुखाउने गरेको छ । मंगलेश्वरी आधारभुत विद्यालयको कक्षा चारका यि विद्यार्थीहरूबीचमा निमयनै बसिसकेको छ, जो पहिला आउछ उसले त्यस दिन डेक्सबेञ्च प्रयोग गर्ने । कक्षाक ाकोठामा जम्मा दुई थान डेक्सबेञ्छ । एउटामा छात्र र अर्कोमा छात्रा बस्छन् । यो दुवै बेञ्च भरिसकेपछि आउने विद्यार्थीहरू भुइमा टक्क्र्याकटुक्रुक बस्छन् ।
विद्यार्थीहरूलाई चिसो लाग्ने गरेको यहाँका शिक्षक देवराज सिलवालले बताए । शिक्षक सिलवाल विद्यार्थीहरू जस्ता र काठमाथी बस्दा आवाज आउने गरेको र त्यसले पढाई समेत प्रभावित हुने गरेको सुनाउँछन् । यो लाजमर्दो अवस्थाले मननै खिन्न पारेको अनुभव उनको छ ।
यसरी अरु थप दुई जोर डेक्सबेञ्चको समेत प्रवन्ध गर्न नसक्नुको कारण आर्थिक अवस्था नै रहेको विद्यालयले जनाएको छ । प्रधानानध्यापक रामकृष्ण तामाङ आफु एक वर्षदेखि यहाँका कार्यरत रहेको र त्यसबेला देखिनै यस्तै अवस्था रहेको सुनाउछन् । यस्तो अवस्थाको बारेमा वडा र गाउँपालिकामा समेत जानकारी गराउँदा कहिबाट सहयोग नभएको उनको भनाई छ ।
कक्षा ५ स्म्म पढाई हुने तादी गाउँपालिका वडा नं. १ काल्चेको यो मंगलेश्वरी आधारमुत विद्यालइमा २१० जना विद्यार्थी छन् । बाक्लो वस्तीको बीचमा रहेको यो विद्यालयमा विद्यार्थीको अनुपातमा शिक्षक समेत नरहेको प्रधानाध्यापक रामकृष्ण तामाङले बताए । जिल्ला आयोजना कार्यान्वय ईकाइले विद्यालय भवन निर्माण गरिरहेको र त्यो सम्पन्न भएपछि मात्रै विद्यार्थीहरूले डेक्सबेञ्च प्रयोग गर्न पाउने अनुमान प्रधानाध्यपाक छ । तर उनले भनेको नयाँ भवन बन्नका लागि निक्कै समय लाग्ने देखिएको छ ।
स्थानीय सरकार गाउँपालिका र वडास्तरमा डेक्सबेञ्च अभावमा विद्यार्थीहरू चिसोमै बसेर पढिरहेको र सुन्निन समेत थालेको गुनासो विद्यालय प्रशासनले गरिसकेको छ । तर वडा र गाउँपालिकाले यसमा खास चासो दिएको पाइएको छैन । दुई जना शिक्षकलाई पाल्ने तलव दिएको वडा कार्यालयले दुई जोर डेक्सबेञ्चको भने प्रवन्ध गरेको छैन । वडा नं. १ का सदस्य राम तामाङ आउने आर्थिक वर्षमा वडाबाट खरिद गरेर विद्यालयलाई डेक्सबेञ्च उपलब्ध गराउने सुनाउछन् ।
समाचार संकलनको क्रममा भर्खरै वितेको शैक्षिक सत्रमा यस विद्यालय पुगेर फकिएको हाम्रो टोलीले विद्यालयमा डेक्सबेञ्च थपिएको खवर भने पाएको छैन । यस विषयमा वडा अध्यक्षको जवाफ पनि सतही पाइएको छ । वडा अध्यक्ष नकुर दोङ्ग तामाङ विद्यालयले यस्तो अवस्थाको बारेमा किटेरै जानकारी नगराएकोले पनि डेक्सबेञ्चको व्यवस्था नभएको बताउँछन् । वडा अध्यक्षको घरबाट एकै सासमा आइपुग्न भ्याउने यो विद्यालयमा केही जोर डेक्सबेञ्चको भित्रनका लागि नयाँ आर्थिक वर्षको प्रतीक्षा विद्यार्थीहरूले गर्नुपर्ने भएको छ ।
तादी गाउँपालिकाको सबैभन्दा दुर्गममा रहेको काल्चे मानव वस्तीको सबै भन्दा शिरको गाउँ हरेको छ ।
तामाङ समुदायको बसोवास रहेको यहाँ शिक्षा, स्वास्थ्य, विकास निर्माण जस्ता कुराहरूमा दशकौं पछाडी देखिएको छ । विद्यालयमा आफ्नो उज्जव दिन बोकेर आउने कलिला नानीहरूमा भाषाको समेत कष्ट परेको छ । मातृ भाषा मात्रै बुझ्ने कलिला नानीहरू यहाँ प्रशस्त छन् । ९÷१० वर्षको उमेर भन्दा तलका यहाँका विद्यार्थीहरूले फाट्टफुट्ट मात्रै नेपाली भाषा बुझ्छन् ।
भाषाका कारणले पनि पठनपाठनमा समस्या रहँदै आएको प्रधानाध्यापक रामकृष्ण तामाङको भनाई छ । तामाङ मातृ भाषा रहेका यहाँका विद्यार्थीहरूलाई नेपाली र अंग्रेजीमा पढाउन समस्या पर्दै आएको उनले सुनाए । यताको कथा पनि उस्तै
घलेभञ्याङ्ग/नुवाकोटको पञ्चकन्या गाउँपालिका वडा नं. ४ घ्याङ्श्वारमा रहेको यो भुमेस्थान आधारभुत विद्यालयको कथा भने बेग्लै रहेको छ । कक्षा तीन सम्म पढाई हुने यहाँको विद्यार्थी भर्ना संख्या ११ रहेको छ ।
त्यसमा पनि दैनिक रुपमा विद्यालय आउने विद्यार्थीहरूको संख्या पाँच÷छ जना रहने गरेको छ । उनीहरूलाई पढाउनका लागि दुई जना शिक्षक खटिएका छन् ।
प्रधानाध्यपाकको जिम्मेवारी सहितको एक जना राहत शिक्षक र कार्यालय सहयोगीका रुपमा रहेका अर्का जनशक्ति शिक्षकको रुपमा छन् ।
वितेको शैक्षिक सत्रको अन्तिम दिन यस विद्यलायको एउटै कक्षा कोठामा हामी प्रवेश गर्दा विद्यार्थीहरू खेलिरहेका थिए । शिक्षकहरू स्कुल छेउको गाउँमा गएका थिए । केहीबेरको प्रतीक्षा पछि आए दुई जना महिला शिक्षक र विद्यार्थीहरू पढ्नका लागि जम्मा हुन थाले ।
यहाँ एउटै कक्षाकोठामा तीन वटा कक्षाका विद्यार्थीहरू राखिएको छ । कक्षा १ र २ का विद्यार्थीहरू एकापट्टी भित्रामा फर्कछन् र कक्षा तीनका विद्यार्थीहरू अर्को पट्टि भित्तामा । दुवै पट्टि भित्तामा झुड्याइएको छ कालोपाटी । आज यहाँ कक्षा तीनमा पढ्नका लागी २ जना, कक्षा २ मा १ जना र कक्षा १ मा सात जना आएका छन् ।
विद्यार्थीको संख्यानै कम भएकोले यो अवस्था भएको अहिले प्रधानाध्यापकको समेत जिम्मेवारी लिएका निजी श्रोताका शिक्षक गीता तामाङ बताउँछन् । अभिभावकहरू काठमाडौंमा बस्नेहरूले आफ्ना बच्चा काठमाडौं नै लगेपछि गाउँभरी भएका बच्चा जम्मा गरेर पढाइरहेको उनको भनाई छ ।
जिल्ला आयोजना कार्यान्वय ईकाईले यहाँ सुविधा सम्पन्न विद्यालय भवन पनि निर्माण गराएको छ । निर्माणको काम लगभग सकिएको भवन सञ्चालनमा भने आएको छैन । कक्षा कोठा सञ्चालनमै आएपनि विद्यार्थी र शिक्षककै अभाव हुने देखिएको छ । पञ्चकन्या गाउँपालिकाको वडा नं. ४ को घ्याङ्श्वारामा पर्ने यो स्कुल साविकको थप्रेक गापिवसको वडा नं. २ मा रहेको छ । पर्यटकिय रुपमा विकास हुन लागेको यो गाउँमा सम्वन्धित पक्षहरूले आँखा चिम्लिदा विद्यालय र शिक्षाको यो अवस्था भएको हो । यसमा आफुहरूको केही कमजोरीका कारणले पनि विद्यालयको हालत यो भएको स्विकारोक्ति वडा नं. ४ का कार्यबहाक अध्यक्ष कृष्णबहादुर कँडेलको रहेको छ ।
गाउँपालिककाको कार्यालयबाट हिडेरै आधा घण्टाको दुरीमा रहेको भुमेस्थान आधारभुत विद्यालयको यो अवस्थाले ग्रामिण भेगका सामुदायिक विद्यालयहरूको अवस्थालाई चित्रित गरेको छ ।
सरकारले शिक्षामा गरेको लगानी कस्तो भइरहेको र त्यसको प्रतिफल कस्तो आउने छ भनेर निर्मम समीक्षा नगर्ने हो भने हाम्रा नानीबाबुहरूले गुणस्तरिय शिक्षा पाउने सपना ७० को यो दशकमा समेत पुरा नहुने देखिएको छ ।
 |
| मंगलेश्वरी आवि काल्चे कक्षा ४ का विद्यार्थी भुईमा बसेर पढ्दै । तस्बिर: दिपेन श्रेष्ठ |
नुवाकोटको तादी गाउँपालिका वडा नं. १ काल्चेमा रहेको यो मंगलेश्वर आधारभुत विद्यालयको भौतिक संरचना ठिकै ठिकैको त देखिएको छ । तर यहाँको कक्षा कोठा चाहारेपछि थहा हुन्छ : दुराबस्था । यस विद्यालयको कक्षा चारमा डेक्सबेञ्चको अभावमा विद्यार्थी भुईमानै बसेर दिनभरी पढ्छन् । यो पनि एक वर्षदेखि चल्दै आएको छ । विद्यालयसंग भएको काठको डेक्सबेञ्च भाचिएपछि त्यही भाचिएको डेक्सबेच्नको थुप्रोमा विद्यार्थीहरू बसेका छन् । यसरी बस्नका लागि पनि सबै विद्यार्थीलाई भाग नपुगेपछि कोही जस्तापातमा बसेका छन् त कोही चिसो भुईमानै ।
भौगोलिक रुपमा समेत दुर्गममा रहेको यहाँको विद्यालय र विद्यार्थीहरूले भोग्नु परेको पिडाले पनि दुखाउने गरेको छ । मंगलेश्वरी आधारभुत विद्यालयको कक्षा चारका यि विद्यार्थीहरूबीचमा निमयनै बसिसकेको छ, जो पहिला आउछ उसले त्यस दिन डेक्सबेञ्च प्रयोग गर्ने । कक्षाक ाकोठामा जम्मा दुई थान डेक्सबेञ्छ । एउटामा छात्र र अर्कोमा छात्रा बस्छन् । यो दुवै बेञ्च भरिसकेपछि आउने विद्यार्थीहरू भुइमा टक्क्र्याकटुक्रुक बस्छन् ।
विद्यार्थीहरूलाई चिसो लाग्ने गरेको यहाँका शिक्षक देवराज सिलवालले बताए । शिक्षक सिलवाल विद्यार्थीहरू जस्ता र काठमाथी बस्दा आवाज आउने गरेको र त्यसले पढाई समेत प्रभावित हुने गरेको सुनाउँछन् । यो लाजमर्दो अवस्थाले मननै खिन्न पारेको अनुभव उनको छ ।
यसरी अरु थप दुई जोर डेक्सबेञ्चको समेत प्रवन्ध गर्न नसक्नुको कारण आर्थिक अवस्था नै रहेको विद्यालयले जनाएको छ । प्रधानानध्यापक रामकृष्ण तामाङ आफु एक वर्षदेखि यहाँका कार्यरत रहेको र त्यसबेला देखिनै यस्तै अवस्था रहेको सुनाउछन् । यस्तो अवस्थाको बारेमा वडा र गाउँपालिकामा समेत जानकारी गराउँदा कहिबाट सहयोग नभएको उनको भनाई छ ।
कक्षा ५ स्म्म पढाई हुने तादी गाउँपालिका वडा नं. १ काल्चेको यो मंगलेश्वरी आधारमुत विद्यालइमा २१० जना विद्यार्थी छन् । बाक्लो वस्तीको बीचमा रहेको यो विद्यालयमा विद्यार्थीको अनुपातमा शिक्षक समेत नरहेको प्रधानाध्यापक रामकृष्ण तामाङले बताए । जिल्ला आयोजना कार्यान्वय ईकाइले विद्यालय भवन निर्माण गरिरहेको र त्यो सम्पन्न भएपछि मात्रै विद्यार्थीहरूले डेक्सबेञ्च प्रयोग गर्न पाउने अनुमान प्रधानाध्यपाक छ । तर उनले भनेको नयाँ भवन बन्नका लागि निक्कै समय लाग्ने देखिएको छ ।
स्थानीय सरकार गाउँपालिका र वडास्तरमा डेक्सबेञ्च अभावमा विद्यार्थीहरू चिसोमै बसेर पढिरहेको र सुन्निन समेत थालेको गुनासो विद्यालय प्रशासनले गरिसकेको छ । तर वडा र गाउँपालिकाले यसमा खास चासो दिएको पाइएको छैन । दुई जना शिक्षकलाई पाल्ने तलव दिएको वडा कार्यालयले दुई जोर डेक्सबेञ्चको भने प्रवन्ध गरेको छैन । वडा नं. १ का सदस्य राम तामाङ आउने आर्थिक वर्षमा वडाबाट खरिद गरेर विद्यालयलाई डेक्सबेञ्च उपलब्ध गराउने सुनाउछन् ।
 |
| मंगलेश्वरी आवि काल्चेका विद्यार्थीहरू भुईमा पढ्दै । तस्बिर: दिपेन श्रेष्ठ |
तादी गाउँपालिकाको सबैभन्दा दुर्गममा रहेको काल्चे मानव वस्तीको सबै भन्दा शिरको गाउँ हरेको छ ।
तामाङ समुदायको बसोवास रहेको यहाँ शिक्षा, स्वास्थ्य, विकास निर्माण जस्ता कुराहरूमा दशकौं पछाडी देखिएको छ । विद्यालयमा आफ्नो उज्जव दिन बोकेर आउने कलिला नानीहरूमा भाषाको समेत कष्ट परेको छ । मातृ भाषा मात्रै बुझ्ने कलिला नानीहरू यहाँ प्रशस्त छन् । ९÷१० वर्षको उमेर भन्दा तलका यहाँका विद्यार्थीहरूले फाट्टफुट्ट मात्रै नेपाली भाषा बुझ्छन् ।
भाषाका कारणले पनि पठनपाठनमा समस्या रहँदै आएको प्रधानाध्यापक रामकृष्ण तामाङको भनाई छ । तामाङ मातृ भाषा रहेका यहाँका विद्यार्थीहरूलाई नेपाली र अंग्रेजीमा पढाउन समस्या पर्दै आएको उनले सुनाए । यताको कथा पनि उस्तै
 |
| घ्याङ्श्वराको भुमेस्थान आविको तीन वटै कक्षा एकैठाउँमा । तस्बिर : दिपेन श्रेष्ठ |
त्यसमा पनि दैनिक रुपमा विद्यालय आउने विद्यार्थीहरूको संख्या पाँच÷छ जना रहने गरेको छ । उनीहरूलाई पढाउनका लागि दुई जना शिक्षक खटिएका छन् ।
प्रधानाध्यपाकको जिम्मेवारी सहितको एक जना राहत शिक्षक र कार्यालय सहयोगीका रुपमा रहेका अर्का जनशक्ति शिक्षकको रुपमा छन् ।
वितेको शैक्षिक सत्रको अन्तिम दिन यस विद्यलायको एउटै कक्षा कोठामा हामी प्रवेश गर्दा विद्यार्थीहरू खेलिरहेका थिए । शिक्षकहरू स्कुल छेउको गाउँमा गएका थिए । केहीबेरको प्रतीक्षा पछि आए दुई जना महिला शिक्षक र विद्यार्थीहरू पढ्नका लागि जम्मा हुन थाले ।
यहाँ एउटै कक्षाकोठामा तीन वटा कक्षाका विद्यार्थीहरू राखिएको छ । कक्षा १ र २ का विद्यार्थीहरू एकापट्टी भित्रामा फर्कछन् र कक्षा तीनका विद्यार्थीहरू अर्को पट्टि भित्तामा । दुवै पट्टि भित्तामा झुड्याइएको छ कालोपाटी । आज यहाँ कक्षा तीनमा पढ्नका लागी २ जना, कक्षा २ मा १ जना र कक्षा १ मा सात जना आएका छन् ।
विद्यार्थीको संख्यानै कम भएकोले यो अवस्था भएको अहिले प्रधानाध्यापकको समेत जिम्मेवारी लिएका निजी श्रोताका शिक्षक गीता तामाङ बताउँछन् । अभिभावकहरू काठमाडौंमा बस्नेहरूले आफ्ना बच्चा काठमाडौं नै लगेपछि गाउँभरी भएका बच्चा जम्मा गरेर पढाइरहेको उनको भनाई छ ।
 |
| घ्याङ्श्वराको भुमेस्थान आविको तीन वटै कक्षा एकैठाउँमा । तस्बिर : दिपेन श्रेष्ठ |
गाउँपालिककाको कार्यालयबाट हिडेरै आधा घण्टाको दुरीमा रहेको भुमेस्थान आधारभुत विद्यालयको यो अवस्थाले ग्रामिण भेगका सामुदायिक विद्यालयहरूको अवस्थालाई चित्रित गरेको छ ।
सरकारले शिक्षामा गरेको लगानी कस्तो भइरहेको र त्यसको प्रतिफल कस्तो आउने छ भनेर निर्मम समीक्षा नगर्ने हो भने हाम्रा नानीबाबुहरूले गुणस्तरिय शिक्षा पाउने सपना ७० को यो दशकमा समेत पुरा नहुने देखिएको छ ।
