महोत्सवको मञ्चमा बालन भजन

बट्टार\धार्मिक एतिहासिक कला संस्कृतिको सम्र्वद्धन, दिगो आर्थिक बिकासको लागी ब्यबसायिक प्रवद्र्धन भन्ने नारा लिएको छौठांै नुवाकोट महोत्सवले यो पाली केही नयाँ स्वाद दिएको छ । जिल्लाको उत्पादन, कृषि क्षेत्र, पर्यटकिय क्षेत्र लगायतको बिषयहरू एकै स्थानबाट प्रचार प्रसार गर्ने थलोको रुपमा रहेको महोत्सबले स्थानीय जीवन्त कला संस्कृतिलाई पनि बरोवरी स्थान दिएको छ ।
छौठौं नुवाकोट महोत्सवमा नवौं दिन बालन भजन प्रतियोगिता सम्पन्न भएको छ । प्रतियोगितामा तारकेश्वर गाउँपालिका वडा नं. २ को तारकेश्वर भजनकिर्तन समुह पहिलो, बाघभैरम भजन समुह दोश्रो र बेलकोटगढी नगरपालिका वडा नं. ११ तिगाउँको पञ्चकन्या बालन भजन समुह तेश्रो भएको छ । २० मिनेटको अवधिमा प्रतियोगि समुहहरूले दिएको प्रस्तुतिका आधारमा पहिलो, दोश्रो र तेश्रो छुट्याइएको छ ।
पहिलो हुने समुहलाई नगद १२ हजार, दोश्रो समुहलाई ९ हजार र तेश्रो हुने समुहलाई ६ हजार रुपैयाँ र प्रशंसा पत्र प्रदान गरिएको नुवाकोट उद्योग बाणिज्य संघका सदस्य एवं बालन भजन प्रतियोगिताका संयोजक ध्रुबकुमार राबलले जानकारी दिए ।  ‘लोपउन्मुख कुरालाई महोत्सबले संरक्षण गर्छ भन्ने उदाहरण हो यो’ संयोजक रावलले भने ।
नुवाकोट जिल्लामा लोपउन्मुख रहेको वालन भजनको संरक्षण र युवा पुस्तालाई यस प्रति आकर्षण प्रदान गर्नका लागि महोत्सवमा प्रतियेगिता राखिएको रावलले बताएका छन् । छौठौं नुवाकोट महोत्सव आयोजक संस्था नुवाकोट उद्योग बाणिज्य संघका अध्यक्ष ताराबहादुर कार्कीले नुवाकोट जिल्लामा रहेका ऐतिहासिक तथा सांस्कृतिक सम्पत्तिहरूलाई महोत्सव स्थलमा प्रर्दशन गर्न सफल भएकोमा खुसी व्यक्त गरे ।
महोत्सवमा आयोजित बालन भजन प्रतियोगितामा सहभागिहरूले पनि यो सुरुवातको प्रशंसा गरेका छन् । ब्रतवन्ध, पुजाआजामा मात्रै नभई जिल्लाले नै आयोजना गर्ने यस्ता विशेष औपचारिक कार्यक्रममा पनि बालन भजनले प्राथमिकता पाउनु पर्ने तर्क उनीहरूको छ ।
सधै ‘आइटम डान्स’ मात्रै झल्कने मञ्चमा बालन भजनका साथमा परम्परागत पोशाकमा पुरुषहरू नाच्न थालेपछि दर्शकहरू पनि उत्साही भएका थिए । ‘महोत्सवले सिङ्गै जिल्लालाइर्ए यसरी परिचय गराउनु पर्छ, नयाँ कुरा मात्रै होएन पुराना कुराहरुले पनि यत्तिकै प्राथमिकता पाउनु पर्छ, महोत्सव अबलोकव गर्न आएका सुर्यगढीका सुर्दशन नेपालले भने ।   
बालन भजनको इतिहास
रामायण, महाभारत जस्ता पौराणिक ग्रन्थलाई सर्वसाधारणले बुझ्ने गरी बताउने बालन नाचको सुरुवात भएको हो । संस्कृत भाषाको रामायणलाई १६५ वर्षअघि आदिकवि भानुभक्त आचार्यले नेपालीमा उल्था गरेपछि घर–घरसम्म पुग्यो । तर नुवाकोट, धादिङ्ग रसुवा लगायतका जिल्ला सहित नेपालको अधिकांश भुभागमा त्योभन्दा अघिदेखि नै रामायणलाई गीतिनाटकका रूपमा प्रस्तुत गरिंदै आएको थियो । त्यही नै बालन नाच हो । यो नाच ब्राह्मण–क्षेत्री समुदायमा प्रचलित छ । बालनलाई पहिला पहिला ‘बाहुननाच’ पनि भनिन्थ्यो । बालन विशेषगरि गीता, महाभारत, रामचरित्र, कृष्णचरित्र र भगवानका दश अवतारलाई लिएर तयार पारिन्छ । बालन नाच थरी-थरीका भए पनि अहिले रामायणमा आधारित मात्रै नुवाकोटको धेरै ठाउँमा प्रचलित छ ।
हिन्दूधर्मावलम्बीहरू पूजा आराधना तथा राती जाग्रामको समयमा बालनका टोली ल्याएर गाउने र नाच्ने चलन छ । बालन भजन माघ महिनामा बढि हुन्छ । यस नाचको नियम अनुसार गाउने र नाच्ने गरेर २५ जनाको टोली चाहिन्छ । तर अहिले यस विषयमा विज्ञता भएका र जानकारी भएकाहरू कम भएकोले गाउँने र नाच्नेको संख्या कम हुँदै आएको छ । यसरी नाच्नेलाई ‘गर्रा’ भनिन्छ । गुरुको निर्देशन अनुसार गर्राले भूमिका निर्वाह गर्छन् । बालन भजन लोकसाहित्य हो ।