 |
| देविघाटस्थित शाहको पुर्णकदको शालिक पृथ्वि जयन्तिको पुर्व सन्ध्यामा शनिवार दिउँसो रंगरोगन गरेर टल्काईदै । तस्बिर: किरण लोहनी |
नुवाकोटको दुई स्थानीय सरकराले आइतवार सार्वजनिक बिदा दिएको थियो । विदुर नगरपालिका र सुर्यगढी गाउँपालिकाले शाहको जन्मजयन्ती तथा राष्ट्रिय एकता दिवसको अवसरमा आइतबार सार्वजनिक विदा दियो । यो संगै सरकराले १२ वर्षपछि शाहको जन्मजयन्ती र एकता दिवसलाई औपचारिक रुपमा ग्रहण गरेको पृष्टि गरेको छ । २०६२÷६३ को जनआन्दोलन सफल भएपछि नुवाकोटको साततले दरवार परिषरमा आयोजित कार्यक्रममा (२०६३ पुस २७) दिवस मनाईरहेका नागरिक र तत्कालिन राप्रपाका नेताहरू माथी आक्रमण भएको थियो । त्यस बेलाको नेकपा माओवादीले शाहको जन्मजयन्ती मनाउनेहरू गणतन्त्रको विरोध रहेको भन्दै कार्यक्रममा सहभागिहरूलाई कुटपिट गरेर लखेटेका थिए । १२ वर्षपछि खोला पनि फर्कन्छ भनेजस्तै गरी नुवाकोटमा राजनीतिक आस्था भन्दा माथी देखिएर सरकार, राजनीतिक दल र नागरिक समाजले राष्ट्र निर्माता तथा एकीकरणकर्ता पृथ्वीनारायण शाहको २९८ औं जन्म
जयन्ती तथा राष्ट्रिय एकता दिवस विदुर नगरपालिकाको कार्यालयले नुवाकोट दरवार परिषरमा विभिन्न कार्यक्रमहरूको आयोजना गर्यो । नुवाकोटको ऐतिहासिक गरिमा उजागर गर्नका लागि भब्य कार्यक्रमको आयोजना गरिएको विदुर नगरपालिकाका प्रमुख सञ्जु पण्डितले बताए । डुँडिखेलमा भएको कार्यक्रममा शोभायात्रा, पुरस्कार वितरण र शाहको योगदानको बारेमा चर्चा भएको छ । २९८ औं राष्ट्रिय एकिकरण दिवस मुल समारोह समिति गठन गरेर नगरपालिकाले औपचारिक कार्यक्रम गरेको हो ।
यस्तै, पृथ्वी स्मारक संरक्षण समितिले समेत शाहको देहवशान भएको देविघाटमा औपचारिक कार्यक्रमको आयोजना गरेको छ । समितिले वर्षेनी पुस २७ मा कार्यक्रम गर्दै आएको छ । नेकपा मालले समय कार्यक्रमको आयोजना गरी शाहको राष्ट्र निर्माणको योगदानको चर्चा गरेको छ । माले नुवाकोटका अध्यक्ष कृष्णहरि गजुरेलले शाह र नुवाकोटको सम्वन्ध, नुवाकोटप्रति उनको योगदान अन्यत्र भन्दा अधिक रहेकोले नुवाकोटमा उनको जन्मोत्सव र एकता दिवसको अवसरमा विशेष हुनुपर्ने छ ।
विदुर नगरपालिकाले आइतवार आयोजना गरेको कार्यक्रमलाई केहि दिन अघि कुशबहादुर डंगोल अध्यक्ष रहेको मुल समारोह समितिले प्रचार गरेको थियो । सोही कार्यक्रमलाई विदुर नगरपालिकाले ग्रहण गर्दै यो सालबाट नियमित रुपमा गर्ने गरी नगर प्रमुखको अध्यक्षतामा मुल समारोह समिति गठन गरेको थियो ।
पोहोरसम्म शाहको जन्म जयन्ती तथा राष्ट्रिय एकता दिवस मनाउनेहरूलाई राजावादीको रुपमा उपेक्षा गरिन्थ्यो । नेकपा तथा काँग्रेसका नेताहरू कार्यक्रममा सहभागि भएपनि उनीहरू माथी नै आलोचना हुँदै आएको थियो । काँग्रेस नेता अर्जुननरसिंह केसी गणतन्त्र स्थापनापछि देविघाटनमा आयोजित एकता दिवसको कार्यक्रममा लगातार दुई वर्ष सहभागि भएपछि उनकै पार्टी भित्र र अन्य दलमा समेत आलोचना भएको थियो । उनले २०६४ सालदेखिनै शाहको योगदनाको चर्चा गर्न नेपालीहरूले कन्जुस्याई गर्न नहुने बताउदै आएका थिए ।
गोर्खाली राजा नरभूपाल शाह र रानी कौशल्यावतीका जेठा छोराका रूपमा वि.सं. १७७९ पुस २७ गते जन्मिएका पृथ्वीनारायण शाहले तत्कालिन बाइसे र चौबिसे राज्यमा विभाजित नेपाललाई एकीकरण गरेका थिए । सात महिनामा तन्त्रविधिबाट उनको जन्म भएको थियो । नुवाकोटमा भएका औपचारिक कार्यक्रमहरू जीवनमा तीन वटा युद्धमा मात्र हार भोग्नुपरेको पृथ्वीनारायण शाहको योगदानका विषयमा चर्चा भएको छ । वि.सं. १८०० मा नुवाकोटमा पहिलो पटक आक्रमण गर्दा उनी पराजित हुनुपरेको थियो । उनी वि.सं. १८०१ मा नुवाकोटमा विजयी भएका थिए । उनी कीर्तिपुरमा पनि दुई पटक पराजित भएका थिए । विश्वमा विजयी भइ उपनिवेश चलाउन सफल अंग्रेज सेना उनको नेतृत्वमा पराजित भएको थियो । अंग्रेजले समेत हराउन नसकेको मुगल सेनालाई पृथ्वीनारायणले विसं १८१९ मा मकवानपुरमा पराजित गरेक ाथिए । यसपछि भारतमा उपनिवेश चलाइरहेका तत्कालिन अंग्रेज पनि उनीसँग डराएका थिए ।
शाहले ‘व्रतरत्न माला’ नामक कृति लेखेका छन् । यसैगरी उनका तीन कविता पनि प्रकाशित भएको छ । ‘दिव्योपदेश’ भने पृथ्वीनारायण शाहका भनाइहरू हुन् । जसलाई पछि कृतिका रुपमा प्रकाशित गरिएको थियो ।
शाहको निधन विसं १८३१ माघ १ गते नुवाकोटको देवीघाटमा भयो । शाहलाई राष्ट्र निर्माताको उपमा दिने गरिएको छ । आलोचकहरूले एकल जाति–नश्ल, एकल संस्कृति, एकल धर्म र सम्प्रदायको वर्चस्व स्थापित गरेको भन्दै उनी राष्ट्र निर्माता नभएको तर्क गर्ने गरेका र्छन् ।
