मुटु ठिक राख्ने तरिका

डा. अनिल भट्टराई, वरिष्ठ मुटु रोग विशेषज्ञ

हाम्रो शरीरमा धेरै अंग छन् । धेरै अंगहरू दुईवटा भएपनि मुटु एउटा मात्रै हुन्छ । मष्तिस्कको पनि दुई भाग हुन्छ । किड्नी, फोक्सो दुईवटा हुन्छ । कलेजो दायाँ बायाँ दुई भाग हुन्छ । बाहिरबाट हेर्दा मुटु मुठ्टी आकारको हुन्छ।मुटुमा चारवटा कोठा हुन्छन्, दुईवटा तल हुन्छन् र दुईवटा माथि हुन्छन् ।
    मुटुबाट दुईवटा नसा निस्किएका हुन्छन् जसमध्ये एउटा  टाउकोबाट आएको हुने गर्छ भने अर्को शरीरको तल्लो भागबाट आउँछ । तलबाट आउने नसाले फोहर रगत लिएर आउछ । यसरी आएको रगत मुटुको दायाँ भाग हुँदै फोक्सोमा जान्छ । फोक्सोमा पुगेपछि अक्सिजन युक्त रगत मुटुको देब्रे भागमा चारवटा नलि मार्फत फर्किन्छ । मुटुले पम्प गरिसकेपछि त्यो रगत शरीरभरी सञ्चार हुन्छ । स्वस्थ मुटुले यसरी काम  हुन्छ । स्वस्थ मुटु प्रतिमिनेट ६० देखि ९० पटक सम्म धड्किन्छ । भर्खर जन्मिएको बच्चाको १ मिनेटमा १ सय ४० पटक धड्किन्छ । उमेरसँगै मुटुको धडकन कम हुदै जान्छ ।
मुटु रोगहरू
मुटुरोग दुई किसिमका हुन्छन् । एउटा जन्मजात र अर्को वयस्कमा हुने मुटुरोग । जन्मजात हुने मुटुरोगका कारण र वयस्कमा हुने मुटुरोगका कारण फरक फरक हुन्छन् । उमेर बढेसँगै हुने मुटु रोगका पनि कारण फरक हुन्छ । जन्मजात मुटुरोगमा पिडीय भन्ने हुन्छ । जहाँ अक्सिजनको मात्रा कमी हुन्छ, त्यहाँ पिडियको समस्या हुन्छ । नेपालमा पिडियको समस्या अन्य देशमा भन्दा बढी छ । अर्को बाथ ज्वरो बिग्रीएर मुटुको भल्भहरू खराब हुने समस्या धेरै छ । जुन नेपालमा सबैभन्दा ठूलो स्वास्थ्य समस्याको रुपमा रहेको छ । विकसित देशहरूमा त यो समस्या निर्मुल नै भइसकेको छ ।
    कर्नरीआरटीडिजिज भनेको मुटुमा रक्तसञ्चार गर्ने नलीहरू बन्द हुने समस्या हो । जसले कालान्तरमा हृदयघात गराउँछ । यो खानपान र जीवनशैलीको कारणले हुन्छ । यो वंशानुगत पनि हुन्छ तर बढी मात्रामा खानपान र जीवनशैलीबाट नै हुन्छ । खानपान बढी मात्रामा गर्ने तर शारीरिक व्यायाममा ध्यान नदिने समस्याले गर्दा यस्तो हुन्छ । मोटोपना धेरै भएकाहरू, धुम्रपान र मद्यपान धेरै गर्नेहरूलाई यो समस्या हुन्छ । थोरै मद्यपान गर्नेहरूलाई यो समस्या हुँदैन तर अत्याधिक मात्रामा मद्यपान गर्नेहरूलाई यो समस्या हुनसक्छ ।
    सुगर र प्रेसर नियन्त्रण नगर्नेहरूलाई पनि यो समस्याले सताउँछ । यसको औषधि नियमित नखाने र यसलाई नियन्त्रणमा पनि नराखे मुटुको नली बन्द हुन्छ । जसले गर्दा हृदयघात हुनसक्छ । कोलस्टोरको नियन्त्रण भएन भने पनि समस्या निम्त्याउँन सक्छ ।
मुटु स्वस्थ राख्ने कसरी राख्ने ?
शरीरको तौल नियन्त्रण हुनुपर्छ । अहिले सहरीया जिवनशैलीका कारणले शरीरको वजन एकदमै बढिरहेको छ । यसको लागि शारीरिक ब्यायम गर्नुपर्छ । यसको लगि कम्तिमा ३० मिनेट पसिना आउने गरि ब्यायम गर्नुपर्छ । तारेको भुटेको खानेकुराहरू सकेसम्म खान भएन । कार्वोहाइड्रेट बढि हुने भात आलु गुलियो पदार्थहरू कम खानुपर्छ ।
    धुम्रपान र मद्यपानबाट टाढा रहनुपर्छ । चिन्तारहित जिन्दगी जिउने प्रयास गर्न‘पर्छ । नियमित रुपमा स्वास्थ्य परिक्षण गर्न‘पर्छ । विशेष गरि ३५ वर्षभन्दा माथिको उमेर भएकाहरूले बर्षमा २ पटक स्वास्थ्य परिक्षण गर्नुपर्छ । यसैगरी सुगर र कोलस्ट्रोललाई नियन्त्रण गर्न‘पर्छ भने चिल्लो र बोसोजन्य खाना अनि मासु कम खानुपर्छ ।
    दौडादौडको दैनिकीले मानिसलाई भागिरहने–दौडिरहने बनाएको छ । यसले गर्दा मुटुको धडकन पनि बढ्न जान्छ । यसलाई पनि नियन्त्रण गर्न सक्नुपर्छ । पर्याप्त मात्रामा सुत्नपर्छ । यदि सुताइ पुगेन भने मुटुको चालमा गडबढी हुन सक्छ । हरियो सागसब्जी फलफुल हरियो तरकारी भिटामिन भएका खानाहरू र स्वच्छ अनि ताजा खानेकुरामा बढि जोड दिनुपर्छ ।